बैलपोळा ! शेतकऱ्यांचा लाडका सण का आहे खास? वाचा सविस्तर!

महाराष्ट्र, 22 ऑगस्ट 2025: बैलपोळा नाव ऐकताच डोळ्यांसमोर येतं ते शेतकऱ्याचा खरा मित्र – बैल! हा फक्त प्राणी नाही, तर शेतकऱ्याच्या सखा व मेहनतीचा आधार आहे. आणि हाच आपला लाडका बैल साजरा करण्याचा सण म्हणजे बैलपोळा! हा सण म्हणजे शेतकऱ्याच्या कष्टाळू बैलांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा खास दिवस. चला, जाणून घेऊया या सणाबद्दल सविस्तर!

बैलपोळा म्हणजे काय?

महाराष्ट्रात, विशेषतः ग्रामीण भागात बैलपोळा हा सण मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. हा सण श्रावण महिन्यात, श्रावण अमावस्येला येतो. या दिवशी बैलांना नदीत स्वच्छ धुतलं जातं, त्यांना रंगीबेरंगी मन्यांच्या माळाव पाठीवर रेशमी झुल टाकून सजवलं जातं. त्यांच्या शिंगांना रंग लावून घंटा बांधल्या जातात. त्यानंतर बैलांची पूजा केली जाते आणि नैवेद्य दाखवला जातो. मग गावातल्या मारोती मंदिराभोवती ढोल, ताशे, हलगीच्या गजरात बैलांची मिरवणूक काढली जाते.

ही मिरवणूक पाहण्यासारखी असते! ढोल-ताशांचा नाद, रंगीबेरंगी सजवलेले बैल आणि गावकऱ्यांचा उत्साह यामुळे वातावरण अगदी भारावून टाकणारं असतं. हा सण शेतकऱ्यांना त्यांच्या बैलांनी केलेल्या मेहनतीची जाणीव करून देतो आणि त्यांच्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करतो.

विदर्भात ‘बेंदूर’चा जल्लोष

विदर्भात या सणाला ‘बेंदूर’ असं म्हणतात. पण नाव वेगळं असलं, तरी उत्साह आणि भावना तीच! बैलांना सजवून, त्यांची पूजा करून आणि मिरवणूक काढून हा सण तिथेही मोठ्या थाटात साजरा होतो.

का येतो हा सण श्रावणात?

बैलपोळा हा नेहमी श्रावण किंवा भाद्रपद महिन्यातच साजरा केला जातो. यामागे एक खास कारण आहे. श्रावण महिना म्हणजे महादेवाचा महिना, आणि महादेवाचं लाडकं वाहन आहे नंदी, म्हणजेच बैल! एका पुराणकथेनुसार, नंदी स्वतः भूतलावर शेतकऱ्यांना शेतीत मदत करण्यासाठी आला होता. 

नंदी आणि शेतकऱ्याची गाठ

पुराणकथेनुसार, खूप वर्षांपूर्वी एका गावात शेतकरी खूप मेहनत करत होते, पण त्यांचं जीवन कठीण होतं. शेतीसाठी बैलांची जोडी असणं त्यांच्यासाठी खूप गरजेचं होतं, पण गावात बैलांची कमतरता होती. शेतकऱ्यांची ही अडचण पाहून भगवान शंकरांना दया आली. त्यांनी आपल्या प्रिय वाहनाला, नंदीला, पृथ्वीवर पाठवलं आणि शेतकऱ्यांना मदत करण्यास सांगितलं.

नंदी, जो महादेवाचा लाडका बैल आहे, पृथ्वीवर आला आणि एका शेतकऱ्याच्या शेतात कामाला लागला.

त्याच्या मदतीने शेतात पिकं जोमाने बहरली, आणि गावात समृद्धी आली. नंदीने फक्त शेतीच नाही, तर शेतकऱ्यांना मेहनतीचं आणि सहकार्याचं महत्त्वही शिकवलं. गावकऱ्यांनी नंदीची कृतज्ञता म्हणून त्याची पूजा केली आणि त्याला सजवून मिरवणूक काढली.

बैलपोळ्याचा जन्म

नंदीच्या या कष्टामुळे शेतकऱ्यांना आपल्या बैलांचं महत्त्व कळलं. त्यांनी ठरवलं की, दरवर्षी श्रावण अमावस्येला, महादेवाच्या प्रिय नंदीच्या स्मरणार्थ आणि सर्व बैलांप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी हा सण साजरा करायचा. तेव्हापासून बैलपोळा हा सण महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो.

वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि जागरूकता

  बैलाच्या शिंगांना रंग लावण्याची प्रथा आपल्या गावाकडे, विशेषत: शेतकरी बांधव ( बैलपोळा / पोळा) सणामध्ये केली जाते.

पण थांबा, या सणात एक गोष्ट लक्षात ठेवायला हवी.

• बैलांच्या शिंगांना रंग लावणं ही परंपरा आहे, पण ऑइल पेंट वापरणं बैलांसाठी हानिकारक ठरू शकतं. शिंगांना रंग लावल्याने बैल अधिक आकर्षक दिसतो.
• गौरव आणि आदर दाखवणे – बैल हा शेतकऱ्याचा सोबती असतो. त्याच्या कष्टामुळे शेती चालते. म्हणून त्याला सजवून, शिंगांना रंग लावून, त्याचा सन्मान केला जातो.
• ग्रामीण स्पर्धा व शोभा – गावात बैलांची शर्यत किंवा शोभायात्रा असते तेव्हा शिंगांना रंग लावून त्यांची सुंदरता आणि ताकद दाखवली जाते.
• धार्मिक श्रद्धा – रंगीत शृंगार केल्याने बैलाला “देवाचा वाहन” मानले जाते. विशेषतः पोळ्याच्या दिवशी त्याला स्नान घालून, शृंगार करून पूजा केली जाते.
• त्यामुळे नैसर्गिक रंग वापरणं हेच योग्य! आजकाल काही लोक वारणीसचा वापर करतात, पण याबद्दल शेतकऱ्यांमध्ये जागरूकता निर्माण करणं गरजेचं आहे.

शहरातही बैलपोळ्याचा उत्साह

ग्रामीण भागात बैलपोळा थाटात साजरा होतो, पण शहरात राहणारे शेतकरी बांधवही आपली परंपरा जपतात. शहरात मातीच्या बैलांच्या प्रतिकृती किंवा छोट्या मूर्तींची पूजा करून हा सण साजरा केला जातो. आपली संस्कृती आणि परंपरा जपणाऱ्या या पुणे, मुंबईकरांचा सार्थ अभिमान वाटतो.

शेतकरी मित्रांसाठी एक विशेष संदेश

बैलपोळा हा सण शेतकऱ्यांना एक खास संदेश देतो –बैलांशिवाय शेतीचं चक्र पूर्ण होऊच शकत नाही. हा सण त्यांच्या योगदानाची आठवण करून देतो. त्याचबरोबर, शेतकऱ्यांनी बैलांच्या आरोग्याकडेही तितकंच लक्ष द्यायला हवं. नैसर्गिक रंग वापरणं, चांगलं खाद्य आणि पुरेशी विश्रांती देणं यामुळे बैलांचं आयुष्य वाढतं आणि ते अधिक ताकदीने काम करू शकतात.

तुम्ही कसा साजरा करणार?

बैलपोळा हा सण आपल्या मातीशी, संस्कृतीशी आणि परंपरेशी जोडणारा आहे. मग तुम्ही गावाकडे असाल किंवा शहरात, हा सण तुम्ही कसा साजरा करणार आहात? गावातल्या मिरवणुकीत सहभागी होणार की शहरात मातीच्या बैलांची पूजा करणार? आम्हाला तुमचं मत नक्की कळवा! 

का आहे हा सण खास?

बैलपोळा हा फक्त सण नाही, तर शेतकऱ्याच्या मेहनतीचा आणि बैलांच्या साथीचा उत्सव आहे. बैलपोळा आपल्याला आपल्या शेती, संस्कृती आणि परंपरांशी जोडतो.

तुम्ही यंदा बैलपोळा कसा साजरा करणार आहात? आम्हाला तुमचं मत कळवा!

भारतीय हवामान विभागाने मुंबईसाठी ऑरेंज अलर्ट जाहीर केला आहे, तर पुण्यासाठी रेड अलर्ट आहे. याबाबत सविस्तर माहिती [महाराष्ट्र हवामान अंदाज] मध्ये वाचा.